بهره گیری بهینه از بهران های آبی

نقل قول مشهوری در ادبیات سیاسی وجود دارد که می گوید "اجازه ندهید یک بحران خوب هدر رود". این بینش سیاسی را می توان به بحران جهانی آب به ویژه در ارتباط با بخش کشاورزی تعمیم داد. آب و کشاورزی به شدت به یکدیگر وابسته و مرتبط هستند. تولید محصول، نیازمند آب است. اما بخش کشاورزی نیز به شدت از بلایای طبیعی مرتبط به آب مانند سیل وخشکسالی صدمه می بیند. از سوی دیگر، منابع آب نیز تحت تاثیر فعالیت های کشاورزی قرار می گیرند: کشاورزی از یک سو بزرگترین بخش مصرف کننده آب در سطح جهان و از سوی دیگر عامل اصلی آلودگی آب است. بنابراین تولید مستمر مواد غذایی، نیازمند مدیریت مناسب منابع آبی در کشاورزی است و مدیریت آب نیز مستلزم توجه مستمر مداوم نیازمند توجه به نقش کشاورزی است . تغییر سیاست های مربوط به آب در کشاورزی چالش برانگیزواغلب تنها زمانی میسر است که هدف از آن مواجهه با بحران باشد.
در اوایل سال 2000، اردن با خشکسالی طولانی مدت و افزایش تقاضای آب مواجه شد. با توجه به محدودیت منابع آب سطحی وعدم دسترسی به دریا، بخش کشاورزی آب مورد نیاز خود را از منابع آب زیرزمینی تامین می کرد. مصرف بی رویه و عدم حفاظت از منابع آب زیرزمینی، همراه با افزایش جمعیت ناشی از پناهندگان ، سبب ایجاد بحران آب در بخش کشاورزی شد که نارضایتی و تظاهرات کشاورزان را در پی داشت . دولت در جهت حل این معضل اقدامات ضربتی انجام داد از جمله تصویب قانونی برای متوقف نمودن پمپاژ غیر قانونی آب های زیرزمینی در مناطق روستایی. در این قانون مجازات های زندان برای حفر چاه های غیر قانونی و سوء مصرف آب در مناطق کشاورزی در نظر گرفته شده بود. این قانون موجب کاهش 95٪ از حفاری های غیر قانونی وصرفه جویی 30-40 میلیون متر مکعب در مصرف آب کشاورزی شد بدون آنکه تولیدمحصولات کشاورزی کاهش یابد.
خشکسالی در کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه ی اقتصادی (OECD) نیز موجب انجام اقداماتی اصلاحی در حوزه مصرف بهینه آب شده است. خشکسالی هزاران ساله استرالیا منجر به اتخاذ سیاست ها و برنامه هایی شد که به تصویب "قانون آب سال 2007 " و تدوین قوانین کلیدی برای نظارت بر سیاست ها و برنامه های آبیاری در حوزه کشاورزی منجر شد . در فلسطین اشغالی ، کمبود منابع آب در اوایل سال 2000، منجر به اقداماتی اساسی در این حوزه، از جمله تصویب قانونی تحت عنوان " توافقنامه کشاورزان" در سال 2006 شد که که به موجب آن هزینه استفاده آب های سطحی برای افزایش یافت و در مقابل دسترسی به آب آشامیدنی آسان تر شد . این توافقنامه، همچنین موجب تشویق آبیاری کنندگان به استفاده از فاضلاب بازیافت شده از شهرها شد.
خشکسالی سال 2017-2011 در کالیفرنیا، ، باعث شد تا مجلس قانونگذاری ایالات متحده نسبت به تصویب "اولین قانون جیره بندی " استفاده از آبهای زیرزمینی در سال 2014 اقدام نماید.


بهره گیری از فرصتهای حاصل از اصلاح سیاستهای آب و کشاورزی ، مستلزم داشتن برنامه است

سازمان همکاری و توسعه ی اقتصادی(OECD) سابقه ای طولانی در جهت کمک به دولت ها برای شناسایی و اجرای سیاست های بهتر به منظور بهبود کارکردهای کشاورزی و محیط زیست دارد . تا همین اواخر، کار این سازمان ، تنها به یافتن سیاستهای موثر ، فارغ از شیوه تدوین و اجرای این سیاستها محدود می شد. اما در سالیان اخیر حوزه همکاری این سازمان با کشورهای جهان در حوزه آب و زراعت وسیع تر شده و مسائل مختلف از خط مشی تا سیاست گذاری، از چگونگی انجام اصلاحات سیاستی در آب و کشاورزی تا مشارکت کارشناسان برای بحث در مورد مراحل پیشبرد تغییر سیاست های آبی را در بر می گیرد. با در نظر گرفتن چندین عامل بلند مدت می توان نقشه راه اصلاح مصرف آب در بخش کشاورزی را ترسیم نمود.
نخستین عامل ، زمان بندی است. سیاستگذاران با بهره گیری از فرصتهای فراهم شده هنگام وقوع بحران های جدی ( به شکل خشکسالی یا آلودگی آب) می توانند از آمادگی جامعه در جهت تدوین و اجرای سیاست های انقباضی کاهش و صرفه جویی در مصرف استفاده کنند. به عبارت دیگر " یک بحران خوب نباید هدر رود ."
یکی دیگر از عوامل مهم "داشتن آمادگی کافی" است. این آمادگی در برگیرنده مقوله هایی چون پژوهش، آموزش و مدیریت مستمر برای بهره گیری از فرصتهایی است که از اعمال سیاستهای اصلاحی است که با زمان تدوین ایجاد شده است.
امروزه سیاست های کلیدی دولت در مقابله با بحران های آبی عبارتند از : پرداخت هزینه برای استفاده از آب در کشاورزی، حذف یارانه هایی که تاثیر منفی بر منابع آب تاثیر می گذارد، قانونمند کردن بهره گیری از آبهای زیرزمینی و توجه به آلودگی آب ناشی از فاضلاب کشاورزی. اما، پرسش این است که در چه شرایطی می توان این سیاست ها را اجرایی کرد؟
هنگامی که فرصتی برای اصلاح سیاست های حوزه آب و کشاورزی فراهم می شود، دولتها می توانند با اتخاذ تدابیر کاربردی نسبت به کارایی این اصلاحات اطمینان حاصل کنند . اقداماتی چون ایجاد داده های اطلاعاتی کارآمد برای تعیین اهداف سیاست گذاری و ارزیابی نتایج، حصول اطمینان از انطباق و انسجام این سیاست ها با قوانین اجرایی ، مشارکت با ذینفعان برای اعتماد سازی ، به ویژه با مجریان محلی قوانین و کشاورزان ، جبران خسارت های اقتصادی برخی از سهامداران که ممکن است در کوتاه مدت به آن دچار شوند ، و اطمینان از انعطاف پذیری کافی در انجام سیاست های اصلاحی حوزه آب.


آب مورد نیاز برای بخش کشاورزی در نقاط مختلف جهان با خطرات متعددی مواجه است و تغییرات آب و هوایی نیز موجب تشدید این امر می شود. دولت ها باید آماده باشند تا اقدامات لازم را انجام داده و با اتخاذ سیاست های منطقی بلند مدت از سوی "واکنش به بحران" به سمت "رویکرد پیشگیرانه" حرکت کنند . اگر هدر رفتن آب چالشی قابل توجه است ، هدر رفتن یک بحران آبی نیز می تواند امنیت غذایی و آب را در آینده به خطر بیندازد.

منبع : سازمان همکاری و توسعه ی اقتصادی، (OECD) ، 24/12/98